محمدعلي ندائي

نمي دانم تا به حال سوال هايي از اين نوع براي شما مطرح شده است كه چرا مردم ايران و فارسي زبانان تا اين اندازه به عيد نوروز اهميت مي دهند و آداب و رسوم متعددي براي بزرگداشت آن برپا مي كنند؟ اساسا نوروز چه كاركردهاي تاريخي اجتماعي داشته است كه اين گونه در گذر زمان زنده و بالنده باقي مانده است؟ اسلام با فرهنگ ها و سنت هاي ملي و محلي اقوام چگونه برخورد كرده و به سنت كهن نوروز چگونه نگريسته است؟

در پاسخ مي توان گفت: نوروز علاوه بر نماد تحويل سال بيانگر تحول زمين و زمان هم هست. بزرگداشت سال نو اختصاص به ايران ندارد و در همه جوامع با آداب و رسوم و جشن و سرور همراه است. منتهي هر قوم و ملتي زماني را براي تحويل سال انتخاب كرده است كه شايد بتوان ادعا كرد بهترين زمان تحويل سال متعلق به ايرانيان است. زيرا كه اين تحويل، همراه و هماهنگ با تحول زمان و زمين و طبيعت است و بيش از «سال نو» اقوام ديگر، توجه به طبيعت و نقش طبيعت در زندگي بشر را نشان مي دهد.

از همان ادوار اوليه زندگي مدني انسان ها، عنصر زمان و گاه شماري يكي از لوازم و اركان آن بوده و در اين راستا ماه و ستاره و خورشيد به دليل نقششان در گاه شماري و تقويم همواره در كانون توجه مردم عادي و منجمان و گاه شماران قرار داشته است.

نوروز ايراني علاوه بر كاركردهاي تقويمي كه در هميشه ايام و ادوار ادامه داشته و خواهد داشت، از كاركردهاي تاريخي و اجتماعي برخوردار بوده است كه در كمتر سنت سال تحويلي مي توان آن را مشاهده كرد. اين كاركرد اساسي، استمرار هويت ملي و تاريخي ايرانيان در طول قرن ها و در كشاكش تحولات بزرگ بوده است.

مي دانيم در ميان اقوام وملل گوناگون ايرانيان يكي از معدود اقوامي هستند كه توانسته اند طي ده ها قرن هويت ملي خود را تداوم بخشند. اين درحالي است كه سرزمين ايران به دليل موقعيت استراتژيك خود همواره از شرق و غرب مورد تاخت و تاز قرار داشته و بارها از سوي مهاجماني چون اسكندر و مغولان اشغال شده و به تصرف درآمده است. با ظهور اسلام نيز اگرچه ايران توسط مسلمانان فتح شد و عمده اقوام ايراني اسلام آوردند، اما هيچ گاه اين تغيير و تحول بنيادين به دگرگوني هويت و انقطاع تاريخي منجر نشد و حكيم فردوسي پس از حدود سه قرن از ورود اسلام به ايران، توانست حماسه اي بسرايد كه به تعبير خود ايران و ايراني را زنده كرد. (عجم زنده كردم بدين پارسي)

اسلام هم با اين كه درقرآن كريم سنت گرايي و تقليد كوركورانه از گذشتگان و پاي بندي به رسوم نياكان را يكي از موانع پذيرش دعوت پيامبران مي شمارد و مي فرمايد: «و اذا قيل لهم اتبعوا ما انزل الله قالوا بل نتبع ما الفينا عليه آبائنا اولو كان اباؤهم لايعقلون شيئا و لا يهتدون؛ و هنگامي كه به آن ها گفته مي شود از آن چه خدا نازل كرده است پيروي كنيد، مي گويند: بلكه ما از آن چه پدران خود را بر آن يافتيم پيروي مي كنيم، آيا نه اين است كه پدران آن ها چيزي نمي فهميدند و هدايت نيافتند؟» (بقره/۱۷۰) اما از همان آغاز به سنت نوروز با ديده پذيرش نگاه كرد و نه تنها آن را رد نكرد بلكه در تمجيد و بزرگداشت آن سخن گفت. زيرا در اسلام سنت هايي مردود شمرده شده است كه غيرعقلاني و در تضاد با عقايد توحيدي باشد و سنتي مانند نوروز چيزي جز شادماني وصله رحم و نوع دوستي و همبستگي نيست. رفتارهايي كه دين مبين اسلام بسيار بر آن سفارش و بدان توصيه كرده است.